Dzisiejszy wpis stanowi efekt analizy zjawiska ubóstwa rodzinnych gospodarstw domowych w Polsce i prezentuje wyniki wybranych badań statystycznych, w tym wyniki projektu badawczego realizowanego przez Stowarzyszenie „Centrum Wspierania Edukacji i Przedsiębiorczości” a dotyczącego analizy użyteczności dochodów polskich gospodarstw domowych.
Celem artykułu jest analiza zjawiska ubóstwa rodzin w Polsce w wybranych latach (tj. 2006, 2009, 2012 oraz 2015 r.) na podstawie danych pochodzących z różnych źródeł. Zaprezentowane zostały w nim podstawowe wskaźniki dotyczące szacowania zagrożenia ubóstwem, wielkość dochodów i wydatków rodzinnych gospodarstw domowych, poziom minimum socjalnego i minimum egzystencji w Polsce oraz użyteczności dochodów na podstawie wyników badań własnych. Pierwsza część artykułu dotyczyć będzie krótkich uwag merytorycznych dotyczących prowadzonej analizy.
Ubóstwo jest nie tylko brakiem posiadania określonego zasobu dóbr materialnych, ale przede wszystkim ograniczeniem bądź brakiem dobrobytu. Zarówno dobrobyt, jak i ubóstwo stanowią dwa skrajne bieguny jednego continuum, a umowne, wyznaczające je granice są zdecydowanie zbyt płynne i niejednoznaczne. Przy rozpatrywaniu zjawiska ubóstwa i dobrobytu powstaje zawsze pytanie od jakiego poziomu posiadania zasobów (dobrobyt lub ubóstwo w sensie ekonomicznym) zaistnieć może stan określany przez nie. Innymi słowy, jak dużo zasobów materialnych mieć może człowiek by mógł uznać swoją sytuację za dobrobyt, lub też – przeciwnie – jak niewiele zasobów wyznacza stan określany jako ubóstwo. Próby odpowiedzi na powyższe pytania nastręczają wielu problemów, przede wszystkim jeśli chodzi o dokładne zdefiniowanie jednego i drugiego zjawiska, ale przede wszystkim o ich porównywalność czyli punkt odniesienia. W niniejszej analizie uwagę skupiono na zjawisku ubóstwa, traktowanym jako ograniczenie dobrobytu, który dotyczy rodzinnych gospodarstw domowych w Polsce. Analizę oparto na danych pochodzących z badań Budżetów Gospodarstw Domowych prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny w Polsce (BBGD), polskich danych Europejskiego Badania Warunków Życia (EU-SILC), danych dotyczących minimów socjalnych i minimów egzystencji opracowanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS) oraz danych pochodzących z badań prowadzonych przez Autorkę w ramach projektu „Badanie użyteczności dochodów polskich gospodarstw domowych i ich wpływ na zachowania gospodarstw” (BUD), realizowanego w Stowarzyszeniu „Centrum Wspierania Edukacji i Przedsiębiorczości”. W artykule zaprezentowane zostały dane pochodzące z ww. źródeł za cztery wybrane lata: 2006, 2009, 2012 oraz 2015. Ze względu na ograniczony dostęp do danych, dane BUD zostały przedstawione za lata 2006, 2009 oraz 2012. Wybór lat podyktowany był zarówno wprowadzonymi zmianami metodologicznymi w pomiarach niektórych wielkości przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), jak i rozpoczęciem badań EU-SILC (od 2006 r.) oraz prezentacją zjawiska w kilku wybranych latach by zapewnić przejrzystość analiz.
Czym jest ubóstwo?
W literaturze przedmiotu podnoszony jest przede wszystkim brak uniwersalnej definicji ubóstwa [1]. Powoduje to konieczność wskazania za każdym razem zarówno tego, przez co rozumie się ubóstwo, jak i kogo uznaje się za osoby ubogie. Ma to znaczenie nie tylko w kontekście prowadzonych badań, ale też ewentualnej ich porównywalności z innymi prowadzonymi analizami. Przyjęta definicja wskazuje bowiem zarówno obszar badawczy oraz badaną próbę, a także – jakie narzędzia badawcze mogą zostać zastosowane oraz jakie wnioski mogą zostać wysunięte.
Ubóstwo, choć jest zjawiskiem społecznym, rozpatrywane może być zarówno na gruncie dwóch dziedzin nauki:
- dziedzina nauk społecznych – w tym ujęciu przeważają definicje oparte na mechanizmach ograniczonego funkcjonowania w przestrzeni społecznej takich osób;
- dziedzina nauk ekonomicznych – w tym ujęciu głównym elementem jest pojęcie braku określonego poziomu środków finansowych lub szerzej – ograniczenie dobrobytu.
Wykorzystanie danych pozwalających ocenić sytuację finansową powoduje, że można rozpatrywać ubóstwo w ujęciu absolutnym (istnieje minimum egzystencji) lub relatywnym (ubóstwo odniesione do przeciętnego poziomu życia danego społeczeństwa lub grup społecznych)[2]. Wykorzystanie w analizie ubóstwa obu ujęć pozwala na otrzymanie szerokiego obrazu tego zjawiska, które nie jest jednorodne. W prezentowanej analizie zdecydowano się na przedstawienie ubóstwa na gruncie nauk ekonomicznych, w pierwszej kolejności w ujęciu absolutnym, później zaś – uszczegóławiając analizę – w ujęciu relatywnym. Ze względów praktycznych zrezygnowano z prezentacji zagadnienia ubóstwa na gruncie nauk społecznych.
Przypisy:
[1] Por. prace A. Polloka, E. Ślęzak, B. Szopy, M. Giełdy, J. Blicharz, L. Klat-Werteleckiej, E. Rutkowskiej-Tomaszewskiej.
[2] Blicharz J., Kilka uwag na temat ubóstwa wśród kobiet w Polsce, [w:] Ubóstwo w Polsce, op. cit., s. 42.
Zdjęcie: Pexels (on pixaby.com)
