GUS podając w ujęciu rocznym dane dotyczące ubóstwa posługuje się kilkoma miarami, z których każda obrazuje nieco inny krąg gospodarstw domowych dotkniętych problemem deprywacji majątkowej.
Ostatnie dane wykazane w Banku Danych Lokalnych pochodzą z roku 2011, jednak te same wskaźniki podano za rok 2012 w publikacji Ubóstwo w Polsce w 2012 r. (na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych). Określenie tendencji w zakresie liczby gospodarstw borykających się z problemem ubóstwa jest zależne od zrozumienia pewnych mechanizmów i danych, jakimi się posłużymy.
Wykres 1. Odsetek gospodarstw osiągających dochody poniżej minimum egzystencji, relatywnej granicy ubóstwa i ustawowej granicy ubóstwa w latach 2005-2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS pochodzących z Banku Danych Lokalnych
Wykres 1 prezentuje powszechnie stosowane miary dotyczące ubóstwa. Można ulec wrażeniu, że odsetek gospodarstw ubogich spada, choć tendencja ta jest przeciwna jeśli weźmie się pod uwagę ustawową granicę ubóstwa i minimum egzystencji. To właśnie ta ostatnia miara jest jednak kluczowa. GUS definiuje te trzy miary w następujący sposób:
- Relatywna granica ubóstwa to 50% średnich wydatków (ekwiwalentnych) gospodarstw domowych;
- Tzw. ustawowa granica ubóstwa to kwota, która zgodnie z obowiązującą ustawą uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej;
- Poziom minimum egzystencji to granica ubóstwa skrajnego. Minimum egzystencji wyznacza poziom zaspokojenia potrzeb, poniżej którego występuje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka.
Ostatnia miara jest obliczana przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS) i wydaje się być kluczową w definiowaniu rzeczywistego ubóstwa. Odsetek gospodarstw skrajnie ubogich wyniósł w ostatnim analizowanym roku 7,0% (i wzrósł w stosunku do roku 2010 o 0,5%).
Biorąc pod uwagę wszystkie trzy miary, GUS podaje jeszcze jedną:
- Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych, którym jest odsetek osób, których dochód ekwiwalentny do dyspozycji (po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych) jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% mediany rocznych ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji w danym kraju (Wykres 2).
Wykres 2. Odsetek gospodarstw zagrożonych ubóstwem relatywnym po uwzględnieniu transferów społecznych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS pochodzących z Banku Danych Lokalnych
Niestety, od roku 2009 wskaźnik ten powiększa swoją wartość, co oznacza, że coraz więcej gospodarstw domowych jest zagrożonym ubóstwem, nawet po otrzymaniu wsparcia od państwa. Mimo obserwowanego w 2009 roku zwiększenie wartości oszczędności wśród gospodarstw domowych (w wyniku tzw. efektu zapobiegawczego przed kryzysem) części z nich nie udało się zagwarantować uzyskania dochodów na odpowiednim poziomie. Utrzymujący się kryzys wyraźnie sprzyja powiększaniu się liczby gospodarstw ubogich. Niestety, prezentowane dane w zestawieniu z danymi EUROSTATu są na zaniżonym poziomie. Według tego ostatniego źródła, odsetek gospodarstw dotkniętych ubóstwem w Polsce wynosi 27,8%.
Zdjęcie: rgbstock.com
