W pierwszej części zaprezentowane zostaną główne założenia teorii klasycznych i neoklasycznych dotyczących mechanizmów powstawania oszczędności. W kolejnym artykule przedstawione zostaną teorie mające za podstawę wpływ czynników psychologicznych i socjologicznych a także uwzględniające aspekty behawioralne jednostek.
W tradycyjnym rozumieniu oszczędnościami gospodarstw domowych nazywa się różnicę między dochodem, a wydatkami na konsumpcję[1]. W literaturze przedmiotu uwypukla się to zagadnienie w kontekście decyzji o odroczeniu konsumpcji na przyszłość [2]. W ciągu lat zmianie ulegały główne założenia dotyczące determinantów powstawania i kształtowania się poziomu oszczędności gospodarstw domowych. Podejmowane próby w celu stworzenia zamkniętego katalogu czynników wpływających na zmianę poziomu oszczędności nie dały jednoznacznych rezultatów. Jednakże różnorodne efekty uzyskiwane zarówno w wyniku teoretycznych rozważań, jak i na podstawie badań empirycznych, potwierdzają tylko dużą złożoność zjawiska. Poniżej przedstawiono główne założenia najbardziej znanych teorii dotyczących oszczędności w nauce finansów.
Teorie klasyczne
Teoria J. M. Keynesa (1936): Wraz ze wzrostem dochodów absolutnych (łącznych) gospodarstw domowych, wydatki na konsumpcję spadają, a tym samym, poziom oszczędności wzrasta. Głównymi motywami oszczędzania są wg J.M. Keynesa: ostrożność, chęć skorzystania z wyższej stopy procentowej, chęć zwiększenia dobrobytu, potrzeby niezależności, przedsiębiorczość, pozostawianie spadku, skąpstwo. Głównym obszarem badawczym były zależności między dochodem, konsumpcją a oszczędnościami. Wraz ze wzrostem dochodu, udział wydatków konsumpcyjnych spada, co oznacza, iż poziom oszczędności wzrasta.
Teoria D. Ricardo i R. Barro [rzadziej: teoria ekwiwalentności], (1974): Poziom oszczędności konsumentów uzależniony jest od poziomu oszczędności rządu, których spadek powinien zostać zrekompensowany właśnie oszczędnościami gospodarstw domowych. Opiera się to na założeniu racjonalnego postępowania konsumentów, którzy spodziewając się wzrostu deficytu budżetowego, a co za tym idzie – wzrostu podatków, zwiększają poziom swoich obecnych oszczędności. Gospodarstwa, które planują w długiej perspektywie, powinny zatem dostosować wielkość swojej konsumpcji i oszczędności do deficytu rządowego.
Teorie neoklasyczne
Teoria M. Firedmana (dochodu permanentnego), (1957): Opiera się na założeniu wynikającym z mikroekonomicznej teorii wyboru międzyokresowego, iż konsumenci maksymalizują użyteczność poprzez odpowiednią alokację dochodów w czasie swojego życia, dążąc do wyrównania konsumpcji. Uwzględniają oczekiwania przyszłych dochodów oraz spodziewanej stopy zwrotu z oszczędności. Stąd też wzrost gospodarczy powoduje wzrost oszczędności. Optymalną alokację strumienia konsumpcji otrzymuje się poprzez pożyczanie lub oszczędzanie. Według tej teorii o poziomie konsumpcji oraz oszczędności nie decyduje dochód rzeczywisty, ale stały (permanentny). Oszczędności (czyli tzw. dochód przejściowy) stanowią różnicę między dochodem bieżącym a stałym. Dlatego też gospodarstwo domowe dostosowuje wielkość swoich wydatków do dochodu stałego, jaki spodziewa się uzyskać w dłuższym okresie czasu. Badana jest zatem wielkość konsumpcji w danym czasie, która uzależniona jest od przewidywalnego realnego dochodu z pracy i aktywów gospodarstwa, które przynoszą dochód w odniesieniu do stałej stopy procentowej. Jeśli gospodarstwo przewiduje zwiększenie dochodu permanentnego, tym samym powinno zwiększyć bieżącą konsumpcję, co skutkuje obniżeniem się udziału oszczędności w dochodzie bieżącym.
Teoria F. Modiglianiego i A. Ando (cyklu życia), (1963): Opiera się na tych samych założeniach co Teoria dochodu permanentnego, ale podkreśla fakt, iż dochody konsumentów są względnie niskie na początku i na końcu życia. Przyjmuje się jednak, że konsumenci będą dążyć do utrzymania konsumpcji na względnie stałym poziomie lub też, że będzie wzrastała. Stąd też wynika, że poziom oszczędności zmieniać się będzie przede wszystkim pod wpływem zmiany w cyklu życia konsumentów, gdzie przykładowo oszczędności osiągną swój maksymalny poziom kiedy konsumenci osiągną tzw. „średni wiek”. Analiza wielkości oszczędności uwzględnia zatem podstawowy czynnik, jakim jest wiek członków gospodarstwa domowego. Stopa oszczędności jest niezależna od uzyskiwanego dochodu per capita członków gospodarstwa, gdyż wynika z różnicy życiowych dochodów osób pracujących i niepracujących.
Przypisy:
[1] B. Szopa, Zmiany dochodów ludności w Polsce na tle uwarunkowań systemowych, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 129.
[2] E. Mansfield, Microeconomics, Wyd. W.W. Norton and Company, New York, London 1991, s. 492.;
E. J. Solberg, Microeconomics for Business Decisions, Wyd. D.C. Heath and Company, Lexington, Massachusetts Toronto 1991, s. 199.
Bibliografia służąca do opracowania charakterystyki poszczególnych teorii:
Szopa B., Zmiany dochodów ludności w Polsce na tle uwarunkowań systemowych, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 130-133;
Szopa B., Kawa P., Kultys J., Oszczędności i rozpiętości dochodowe a dynamika gospodarcza. Interakcje na przykładzie Polski, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2007, s. 55-76;
Wildowicz A., Determinanty skłonności do oszczędzania w Polsce w latach 1991-2005, [w:] Zachowania rynkowe gospodarstw domowych przedsiębiorstw w okresie transformacji systemowej
w Polsce, (red. D. Kopycińska), Wyd. Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, s. 63-65.
Zdjęcie: rgbstock.com
