W pierwszej części analizy przedstawione zostały wartości nominalnego średniomiesięcznego poziomu oszczędności przypadających na jedną osobę w gospodarstwach domowych. Obecnie, analizie poddana zostanie stopa oszczędności pozwalająca na odniesienie wartości nominalnych oszczędności do uzyskiwanych dochodów.
Dochód rozporządzalny stanowi podstawową kategorię ekonomiczną odnosząca się do dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe.
„Jest sumą bieżących dochodów gospodarstwa domowego z poszczególnych źródeł pomniejszoną o zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych płacone przez płatnika w imieniu podatnika (od dochodów z pracy najemnej oraz od niektórych świadczeń z ubezpieczenia społecznego i świadczeń pozostałych), o podatki od dochodów z własności, podatki płacone przez osoby pracujące na własny rachunek, w tym przedstawicieli wolnych zawodów i osób użytkujących gospodarstwo indywidualne w rolnictwie oraz o składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne” [1].
Odnosząc nominalny poziom średniomiesięcznych oszczędności do dochodów rozporządzalnych w tej samej kategorii (tj. średniomiesięcznego ich poziomu) otrzymuje się stopę oszczędzania. W latach 2005-2012, stopa oszczędności liczona w ten sposób dla gospodarstw domowych ogółem systematycznie rosła (Wykres 1).
Wykres 1. Stopa oszczędności gospodarstw domowych ogółem przypadających na jednego członka w latach 2005-2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych z kolejnych lat [Budżety gospodarstw domowych 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012]
Wpływ na ten trend mogły mieć tendencje do kreowania oszczędności w poszczególnych grupach społeczno-ekonomicznych. Grupą, w której odnotowuje się najsilniejszą tendencję do oszczędzania są rolnicy. Obserwowane bardzo wysokie stopy oszczędności w gospodarstwach domowych rolników mogą wynikać m.in. z niektórych czynników, które są specyficzne dla tej grupy. Uzyskiwanie dochodów przez rolników różni się specyfiką od uzyskiwania dochodów przez inne grupy gospodarstw z kilku przyczyn:
- Produkcja rolnicza charakteryzuje się znacznym ryzykiem[2], stąd też wielkość potencjalnych plonów możliwych do sprzedaży jest trudna do oszacowania (warunki pogodowe, czynniki biologiczne).
- Cena skupu płodów rolnych również nie jest zależna od pracy rolnika (dochody z rolnictwa zależą w większym stopniu od sektorów nierolniczych niż od pracy rolników).
- Praca rolników cechuje się zmienną wydajnością wynikającą z trudności w uregulowaniu systemu pracy rolników oraz sezonowością, powodującą nierównomiernie niepełne wykorzystanie potencjału wytwórczego.
- Potencjalne dochody z pracy rolniczej zależą także od innych czynników: geograficznych, położenia gospodarstwa, odległości od rynków zbytu, sprawności powiązania z odbiorcami, infrastruktury technicznej, trwałości wytwarzanych produktów.
Wydatki realizowane przez gospodarstwa rolników należą do najniższych wśród badanych grup społeczno-ekonomicznych i obejmują dwie kategorie trudne do oddzielenia w toku analizy budżetu tej grupy gospodarstw: wydatki na prowadzenie gospodarstwa domowego i wydatki na prowadzenie gospodarstwa rolnego. Wahania w obrębie wydatków również wynikać mogą z różnych przyczyn, w tym zewnętrznych. Przykładowo, w roku 2011 udział wydatków w dochodzie do dyspozycji wyniósł 74,8% i był najniższy wśród wszystkich grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw. Podobnie też w roku 2012, kiedy to wynosił 71,9%. W roku 2011 w gospodarstwach rolników odnotowano spadek realnego poziomu dochodu rozporządzalnego (wystąpił on też we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych, ale najwyższy był w grupie rolników i wyniósł 8,4%). W roku 2012 odnotowano natomiast wzrost wartości realnych dochodów rozporządzalnych w grupie rolników o 7,5%, podczas gdy w pozostałych grupach społeczno-ekonomicznych odnotowano spadek. W roku 2011 na tak duży spadek dynamiki realnej dochodu rozporządzalnego w grupie gospodarstw domowych rolników wpływ miał prawie 40% spadek dopłat związanych z użytkowaniem gospodarstwa rolnego, zaś w roku 2012 odnotowano wzrost dopłat o 35%.
Dla odmiany, poziom stóp oszczędności w gospodarstwach emerytów i rencistów nie był niższy o odpowiednią liczbę punktów procentowych względem średniego poziomu. Sytuacja ta powodowała, że w poszczególnych latach stopy oszczędności gospodarstw rolników kreowały średnie stopy oszczędności gospodarstw domowych ogółem in plus (Wykres 2).
Wykres 2. Stopa oszczędności gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych przypadających na jednego członka w latach 2005-2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych z kolejnych lat [Budżety gospodarstw domowych 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012]
[1] Budżety gospodarstw domowych 2012, Wyd. GUS, Warszawa 2013, s. 18.
[2] M. Leszczyńska, Zróżnicowanie dochodów ludności rolniczej i ich uwarunkowania, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, s. 59.
[3] Sytuacja gospodarstw domowych w 2011 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, Informacja sygnalna GUS, Warszawa 2012, s. 3.
Zdjęcie: rgbstock.com
