W pierwszej części analizy zostały przedstawione wartości wybranych wskaźników spójności społecznej w odniesieniu do płci osób badanych w latach 2011-2012. Obecnie analizie zostaną poddane szczegółowe wartości kilku z nich. Analiza kolejnych przeprowadzona zostanie w kolejnym artykule.
Wśród poddanych analizie wskaźników spójności społecznej znalazły się:
– wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych,
– głębokość ubóstwa (w odniesieniu do mediany),
– wskaźnik zagrożenia ubóstwem bez uwzględnienia w dochodach transferów społecznych innych niż świadczenia związane z wiekiem i renty rodzinne,
– wskaźnik zagrożenia ubóstwem bez uwzględnienia w dochodach ogółu transferów społecznych,
– wskaźnik osób zagrożonych pogłębioną deprywacją materialną,
– wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (powiązanie trzech wskaźników).
Każdy z tych wskaźników obrazuje nieco inną grupę zjawisk ekonomicznych, a co za tym idzie – analizując je w podziale na płeć osoby – można wskazać pewne prawidłowości. W artykule omówione zostaną cztery pierwsze.
Pierwszy ze wskaźników – wskaźnik zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu w dochodach transferów społecznych – wskazuje wyższą wartość w grupie mężczyzn w wieku 18-64, co oznaczać może, że mężczyźni są w większym stopniu narażeni na ubóstwo nawet po otrzymaniu świadczeń społecznych niż kobiety. Tym samym, można wskazać że gospodarstwa domowe mężczyzn, w których następują transfery społeczne (np. renta) są w nieco gorszej kondycji te, prowadzone prze kobiety. Różnica wyniosła około 1,3% w roku 2012 i wynikać może np. z realizacji nieewidencjonowanych dochodów przez mężczyzn, które nie ujęte w statystyce gospodarstwa domowego stanowić jednak będą faktyczny dochód (głową tego gospodarstwa nadal będzie kobieta jako ta, której dochody są wyższe niż oficjalne dochody mężczyzny). Nieco inna sytuacja dotyczy grupy wiekowej powyżej 65 roku życia, gdzie to odsetek gospodarstw kobiet zagrożonych ubóstwem mimo dokonanych transferów społecznych jest o 7,4% wyższy niż odsetek gospodarstw prowadzonych przez mężczyzn. Taka sytuacja wynikać może z różnej wysokości emerytur. Jak podaje ZUS przeciętna wysokość emerytury wypłacanej przez ZUS w marcu 2012 roku wyniosła 1 809,04 zł., dla populacji mężczyzn było to 2 209,53 zł., zaś dla populacji kobiet – 1 535,30 zł. (Struktura, 2012, s. 15). To potwierdzać może dość znaczące dysproporcje między odsetkiem gospodarstw narażonych na ubóstwo. Niepokojące wydaje się też, że odsetek ten jest wyższy ze względu na długość trwania życia kobiet i mężczyzn, która dla kobiet wynosi 80,6 lat zaś dla mężczyzn – 72,1 lat (Podstawowe, 2012, s. 11). Zjawisko większego narażenia na ubóstwo w gospodarstwach kobiet jest niepokojące mimo faktu, że kobieta może zdecydować się na pobranie świadczenia społecznego po zmarłym mężu, które z reguły jest wyższe ze względu na wyższe wartości zarobków mężczyzn niż kobiet. Sytuacja może nieco skomplikować się, gdy mężczyzna będący w wieku produkcyjnym jest bezrobotny. W tej sytuacji odsetek gospodarstw domowych zagrożonych ubóstwem (gdzie głową gospodarstwa jest mężczyzna) wynosi aż 49,7% i jest wyższy o 13,4% niż w grupie kobiet. Może to mieć reperkusje w dalszym funkcjonowaniu gospodarstwa, szczególnie po osiągnięciu wieku emerytalnego, co zresztą potwierdzają dane dla grupy emerytów (odpowiednio 8,2% gospodarstw mężczyzn i 15,3% gospodarstw kobiet zagrożonych ubóstwem). Dość ciekawymi do interpretacji wartościami wskaźnikami zagrożenia ubóstwem po uwzględnieniu transferów społecznych są wartości dla osób pracujących. W świetle przytoczonych danych wydawać się może, że to w gospodarstwach kobiet winien odsetek ten być większy. Tak się jednak nie dzieje. Próba wyjaśnienia tej sytuacji może być następująca. Po pierwsze nie zawsze gospodarstwa domowe deklarują wszystkie swój dochody zgodnie z rzeczywistością, co oznaczać może wspomniany już wcześniej brak ewidencjonowania nielegalnych dochodów mężczyzn a sprawozdawanie tylko oficjalnych dochodów kobiety w gospodarstwie. Po drugie, w niektórych sytuacjach kobiety decydują się na pobieranie świadczeń rodzinnych np. renty rodzinnej po zmarłym mężu, która jest wyższa niż świadczeni przyznane im (tj. renta dla kobiet). Po trzecie w grupie osób pracujących uwzględnia się zarówno osoby zatrudnione jak też prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą, która generuje wyższe o około 1/4 dochody w porównaniu do dochodów osób zatrudnionych. Splot tych czynników może powodować wyższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem w grupie gospodarstw gdzie głową jest mężczyzna.
Drugi wskaźnik – głębokość ubóstwa (w odniesieniu do mediany) – jego miarą jest wskaźnik luki dochodowej lub wydatkowej, informujący o ile procent przeciętne dochody (wydatki) gospodarstw uznanych za ubogie są niższe od wartości przyjętej za granicę ubóstwa (GUS, ubóstwo i pomoc społeczna). W przypadku gospodarstw prowadzonych przez mężczyzn będących w wieku produkcyjnym głębokość ta była większa (wynosiła 24,8% w porównaniu do gospodarstw kobiet, gdzie wskaźnik ten wynosił 22,9%). Głębokość ubóstwa jest różnicą między medianą dochodów ekwiwalentnych do dyspozycji osób żyjących poniżej granicy ubóstwa a granicą ubóstwa przyjętą na poziomie 60% mediany dochodów, wyrażona jako procent granicy ubóstwa. Oznacza to, iż przeciętne wydatki gospodarstw domowych prowadzonych przez mężczyzn a żyjących poniżej minimum egzystencji były o 24,8% niższe niż przyjęta w omawianym roku granica ubóstwa. W gospodarstwach domowych kobiet po 65 roku życia wartość tego wskaźnika jest wyższa niż w przypadku gospodarstw mężczyzn, na co mogą mieć wpływ czynniki przedstawione wcześniej.
Trzeci wskaźnik – wskaźnik zagrożenia ubóstwem bez uwzględnienia w dochodach transferów społecznych innych niż świadczenia związane z wiekiem i renty rodzinne – jest to wskaźnik, którego wartość wyraża odsetek osób, których dochód ekwiwalentny do dyspozycji bez uwzględnienia w nim transferów społecznych innych niż świadczenia związane z wiekiem oraz renty rodzinne, jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% krajowej mediany ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji. Jego wartości podobnie, jak w poprzednich przypadkach są wyższe w gospodarstwach domowych mężczyzn w wieku produkcyjnym (23,4%) niż w gospodarstwach kobiet (21,8%). Okazuje się, że transfery społeczne w dużym stopniu zmniejszają zagrożenie ubóstwem (liczonym jako 60% krajowej mediany dochodów ekwiwalentnych). Jednak niski poziom emerytur dla kobiet stanowi istotna barierę dla pomocowego ich charakteru. Potwierdzeniem tego jest wartość czwartego z wymienionych wskaźników – wskaźnik zagrożenia ubóstwem bez uwzględnienia w dochodach ogółu transferów społecznych – który w swojej konstrukcji odnosi się do odsetka osób, których dochód ekwiwalentny do dyspozycji bez uwzględnienia w nim ogółu transferów społecznych (łącznie ze świadczeniami związanymi z wiekiem oraz rentami rodzinnymi) jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% krajowej mediany ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji. W przypadku gospodarstw mężczyzn w wieku produkcyjnym jest to 35,5%, zaś w przypadku kobiet – 36,6%. Jeśli zaś osoby w wieku powyżej 65 roku życia zostałyby pozbawione transferów społecznych wówczas tylko 16,1% gospodarstw mężczyzn i 16,7% gospodarstw kobiet nie byłoby zagrożonych ta definiowanym ubóstwem.
Bibliografia:
Podstawowe informacje o sytuacji demograficznej Polski w 2011 roku, Notatka informacyjna, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2012.
Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2012 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych, Warszawa 2012.
Publikacje elektroniczne:
GUS, Ubóstwo i pomoc społeczna (http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/ubostwo-i-pomoc-spoleczna/zasieg-ubostwa-materialnego-w-2005-r-,7,1.html)
Zdjęcie: rgbstock.com
