W pierwszej części zaprezentowane zostały główne założenia teorii klasycznych i neoklasycznych dotyczących mechanizmów powstawania oszczędności. Obecnie przedstawione zostaną teorie mające za podstawę wpływ czynników psychologicznych i socjologicznych a także uwzględniające aspekty behawioralne jednostek.
Teorie psychologiczne i socjologiczne
Teoria J. S. Duesenberry`ego (dochodu relatywnego), (1949): Teoria ta opiera się na dostrzeżonej prawidłowości, że w sytuacji, kiedy dochody konsumentów wzrastają proporcjonalnie do przeciętnego dochodu w ich otoczeniu, to skłonność do konsumpcji obniża się. Skutkuje to wzrostem oszczędności przeznaczonych na wydatki w przyszłości, by za ich pomocą zademonstrować poziom spożycia otoczeniu.
Konsumenci, których dochody są niższe od średniego ich poziomu, wykazują się większą relacją konsumpcji do dochodu, która wynika z efektów naśladowczych. W tej teorii dostrzega się możliwość wystąpienia tzw. efektu rygla, polegającego na finansowaniu konsumpcji z oszczędności a nie jej ograniczaniu w przypadku spadku dochodów. Stąd też konsumpcja reaguje później na obniżenie dochodów. Skłonność do oszczędzania w danym gospodarstwie domowym jest funkcją pozycji gospodarstwa domowego w podziale dochodów, która wykazuje dodatnią korelacje między tymi dwoma czynnikami.
Teoria G. Katona, B. Strumpel`a i W. F. Van Raaij`a (psychologiczno-socjologiczna)[1], (1972, 1975, 1989): Opiera się na założeniu, iż nie występują u konsumentów trwałe aspiracje lub preferencje. Te ostatnie spowodowane są różnorodnymi czynnikami. Dlatego też oszczędzanie uzależnione jest od dwóch podstawowych czynników: zdolności oraz chęci do oszczędzania. Gospodarstwo domowe pomimo posiadanej zdolności do oszczędzania, jaka wynika z uzyskiwanego dochodu, musi wykazywać także chęć, silną wolę oraz determinację do podjęcia takiego zobowiązania. Uzależnia się tu wpływ czynników socjologicznych na wielkość i możliwość kreowania oszczędności.
Teoria behawioralna
Teoria H. Shefrin`a i R. Thaler`a (ekonomicznej samokontroli), (1981): Oszczędności gospodarstw domowych powstają w wyniku wewnętrznego konfliktu konsumenta, który musi wybrać między długo-, a krótkookresową perspektywą odniesienia w swoich preferencjach. Ograniczając egoistyczne pobudki i przedkładanie finansowych korzyści nad racjonalne myślenie długookresowe, a także uwzględniając czynniki zewnętrzne konsument odkłada część dochodu, stanowiący oszczędności. Powstają one jednak jako rezultat wymuszeń zarówno wewnętrznych danej jednostki, jaki i zewnętrznych. Do analizy wielkości oszczędności posłużono się modelem konfliktu, jaki powstaje przy decyzji o wyborze preferencji długo, bądź krótkoterminowych.
Należy zauważyć, że część z prezentowanych teorii nie wyklucza się nawzajem. Kilka z nich nawiązuje do wcześniejszych założeń, jednak uwypuklając nowe tezy. Teoria Friedmana oraz Modiglianiego i Ando wychodzą ze wspólnego założenia, iż głównym motywem oszczędzania jest chęć wyrównania konsumpcji w ciągu całego życia. Jednakże Friedman uzależnia konsumpcję i oszczędności od dochodu permanentnego uzyskiwanego w tzw. nieskończoność, zaś Ando i Modigliani, zakładając skończony okres trwania życia wskazują, że kumulacja oszczędności zostanie wykorzystana w wieku emerytalnym. Dodatkowo wskazują oni na szereg czynników demograficznych, oraz zróżnicowanie wielkości uzyskiwanego dochodu, które wygładza konsumpcję w długim okresie czasu. Ponadto, teoria dochodu relatywnego nawiązuje do teorii Keynesa z uwypukleniem założenia o nacisku na dokonywanie racjonalności wyboru przez gospodarstwo w powiązaniu z czynnikami psychologicznymi i socjologicznymi.
Przypisy:
[1] Teoria ta nie posiada odrębnej nazwy, zaś twórcy nie działali wspólnie. Jednakże ze względu na spójność poglądów można zaklasyfikować te założenia teorii oszczędności jako wspólne. Por.: A. Wildowicz, Determinanty skłonności do oszczędzania w Polsce w latach 1991-2005, w: Kopycińska D. (red.), Zachowania rynkowe gospodarstw domowych przedsiębiorstw w okresie transformacji systemowej w Polsce, Wyd. Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, s. 64.
Bibliografia służąca do opracowania charakterystyki poszczególnych teorii:
Szopa B., Zmiany dochodów ludności w Polsce na tle uwarunkowań systemowych, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 130-133;
Szopa B., Kawa P., Kultys J., Oszczędności i rozpiętości dochodowe a dynamika gospodarcza. Interakcje na przykładzie Polski, Wyd. AE w Krakowie, Kraków 2007, s. 55-76;
Wildowicz A., Determinanty skłonności do oszczędzania w Polsce w latach 1991-2005, [w:] Zachowania rynkowe gospodarstw domowych przedsiębiorstw w okresie transformacji systemowej
w Polsce, (red. D. Kopycińska), Wyd. Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, s. 63-65.
Zdjecie: rgbstock.com
